Menu główne:
Know how > Praktyczne poradniki
Nie chcę pominąć rozdziału ważnego, dotyczącego słabości, przed którą książętom bywa bardzo trudno się ustrzec, gdy nie mają wysokiego rozumu i szczególnego daru w dobieraniu sobie ludzi. Słabością tą jest słabość do pochlebców, od których każdy dwór książęcy się roi. Ludzie zazwyczaj mają tyle miłości własnej i tak zarazem wygórowane o sobie mniemanie, że niezmiernie trudno bywa uchronić się tej zarazy, z drugiej zaś strony, chroniąc się przed nią można narazić się na niebezpieczeństwo podkopania swej powagi. Książę bowiem nie ma innego sposobu uchylania się od pochlebców, jak tylko okazywanie, że prawda go nie obraża, lecz jeśli każdy pozyska swobodę w wypowiadaniu zdania, co stanie się z majestatem książęcym? Książę rozumny musi obrać zatem trzecią drogę, pośrednią, przybliżając do swej osoby ludzi mądrych, którym przyzna swobodę mówienia sobie prawdy1, wszelako tylko wówczas, gdy ich o nią zapyta. Niezawodnie powinien on rady ich zaciągać, wysłuchiwać ich zdań o wszystkim, co jego dotyczy, lecz w następstwie kierować się tylko swoim własnym rozumieniem dając wszystkim do poznania, że im kto jest szczerszy z nim w rozmowie, tym więcej mu się podoba. Co do innych, to książę nie powinien im skłaniać ucha idąc drogą, którą sobie wyznaczył, i nie zbaczając z wytkniętego przez siebie kierunku. Kto postępuje inaczej, ten albo gubi sam siebie słuchając pochlebców, albo skazuje się na ustawiczne zmiany stanowiska, co w skutkach prowadzi do podkopania powagi. Na poparcie tej zasady przytoczę przykład z naszych czasów. Ksiądz Łukasz, powiernik obecnego cesarza Maksymiliana, opowiadał o swym monarsze, że nie zasięgał on rady od nikogo i że mimo to nigdy nie kierował się zdaniem własnym. To jest właśnie droga postępowania wprost przeciwna tej, którą zalecałem wyżej. Cesarz jest człowiekiem skrytym, nie zwierza myśli swych nikomu i nikogo o zdanie nie pyta. Gdy wszelako zaczyna pomysły swe wcielać w życie i gdy te zaczynają się rozwijać, wówczas wychodzą na jaw trudności: najbliższe jego otoczenie występuje z opozycją, ponieważ zaś on sam jest charakterem chwiejnym, więc ustępuje pod naciskiem. Co jednego dnia przedsięwziął, to sam nazajutrz niweczy. Nie można przeto nigdy wywnioskować, do czego zmierza, nie można nic na jego postanowieniach budować.
Książę zatem powinien stale rady zasięgać, ale wówczas, gdy jemu się podoba, nie zaś, gdy się to podoba innym, tak iżby nikt nie pytany z radą wystąpić się nie ważył. Książę sam musi być wielkim stawiaczem pytań i słuchać powinien z uwagą, owszem, wiedząc, że ktoś waha się z wyjawieniem prawdy, okazać powinien swe niezadowolenie. Byłoby błędem grubym mniemać, że książę uroni cokolwiek ze swej powagi zasięgając cudzej rady, że poczytany być może za nieudolnego do kierowania się własnym rozumem, albowiem tylko rozumny książę znaleźć może dobrych doradców, pomijając szczęśliwy przypadek, w którym książę spotkawszy na swej drodze zdolnego ministra przeleje na tegoż wszystkie troski rządu, ale wówczas liczyć się musi z tym niebezpieczeństwem, że ten, komu tak lekkomyślnie powierzył pełnię władzy, może jego samego pozbawić tronu i państwa. A jeśli miast jednego, książę posiada doradców kilku, to w jaki sposób, mając umysł ograniczony, zdołałby on pogodzić rozmaite zdania swych ministrów, którzy na domiar skorsi bywają do przestrzegania interesów własnych niźli sprawy państwa, nie dają tego bynajmniej po sobie poznać? W ludziach na ogół złe skłonności przeważają nad dobrymi, ku dobremu zwracają się ludzie wtenczas, gdy muszą. Stąd wnoszę: dobre rady, skądkolwiek pochodzą, książę ma do zawdzięczenia tylko sobie i swej mądrości, mądrość zaś księcia nie ma nic do zawdzięczenia nikomu.
...................................................................................................................................................................